Türkiye’deki Üniversitelerde Arapça Tez Yazımı Hakkında Büyüyen Tartışma

Arapça Tez Yazımı Artıyor

Türkiye’deki üniversitelerde 2013’ten önce nadiren yazılan Arapça tez sayısında son yıllardaki artış dikkat çekici. Sadece 2023 yılında 438 Arapça tez yazıldı. Büyük çoğunluğu İslami Bilimler üzerine yazılsa da Uluslararası İlişkiler alanında yazılan Arapça tezler de var. Bu durum yazılan tezleri değerlendirecek olan danışman, tez takip ve savunma jürisinin yeterliliğini tartışmaya açtı. Uzmanlara göre yeterli altyapı olmadığı için Arapça tezlerin bilimsel süzgeçten geçip geçmediği belirsiz. Kimi uzmanlara göre ise Arapça yazılan tezlerin Türkiye’deki akademik literatüre katkısı yok.

Yükseköğretim Kurulu’nun Kararı

Yükseköğretim Kurulu (YÖK), geçtiğimiz yıl öğretim dili Türkçe olan lisansüstü programlarda tezlerin farklı dillerde yazılabileceği kararı verdi. Bu karar oldukça fazla eleştirilince YÖK geri adım attı. Bu girişim öncesi Türkiye’deki birçok üniversitede senato kararı alındıktan sonra, YÖK onayının ardından Arapça tez yazıldığı ve sayılarının her yıl arttığı ortaya çıktı.

Üniversitelerdeki Durum

Ulusal Tez Merkezi verilerine göre üniversitelerde 2 bin 190 Arapça yüksek lisans ve doktora tezi bulunuyor. Bu tezler arasında yurtdışı üniversitelerde yazılanlar da yer alıyor. Ulusal Tez Merkezi’ndeki rakamlar son yıllarda Türkiye’deki üniversitelerde Arapça tez yazımının arttığını gösteriyor. 2023’te 438 Arapça tez yazılırken, 2022’de 488 Arapça tez kayıtlara geçti. Bu rakam 2021’de 259, 2018’de 136, 2015’te 30, 2013’te yedisi yabancı kurumlarda olmak üzere 12 oldu. 2002’de Türkiye’deki üniversitelerde hiç Arapça tez yazılmadı. Önceki yıllarda ise sayıların oldukça az olduğu görülüyor. Arapça tezlerin büyük bölümü İlahiyat ve İslami İlimler fakültelerinde yazılıyor.

Üniversitelerin Yaklaşımı

Üniversitelerde Arapça tez yazımı için anabilim dalındaki yönetim kurulu ve senato onayı ardından YÖK’ün de onaylaması gerekiyor. Tez danışmanının ve öğrencinin ilgili dil için yeterliliğini belgelemesi de isteniyor. Öğrencilerden belli düzeyde Türkçe dil bilgisi de isteniyor. Uygulamadan genellikle Ortadoğu’dan veya Arap coğrafyasından gelen yabancı öğrenciler faydalanıyor.

Farklı Üniversitelerden Örnekler

Çankırı Karatekin Üniversitesi’ne kayıtlı 361 Arapça tez bulunuyor. Bunlardan biri Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda Dr. Öğretim Üyesi Hanan Akko danışmanlığında Saadoon Mohammed Shaker Jameel tarafından geçen yıl yazılan “Ebi Leyis Samarkend’in fıkıh nevazilde içtihat çabaları” isimli tez. Bir diğeri ise Acil Tıp Ana Bilim Dalı-Temel İslam Bilimleri Bilim Dalı’nda Salam Ahmed Wasmi tarafından kaleme alınan “İmam Ebü’l-Leys es-Semerkandi’nin ‘Gafilleri Uyarmak’ Adlı Kitabında Eğitici İçerikler” adlı çalışma.

Sakarya Üniversitesi bünyesinde yazılmış 37 Arapça tez var. Bunlar arasında dikkat çekenlerden biri 2020’de Yrd. Doç. Dr. Khiry Mohamad Omar Khanger danışmanlığında Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı’nda Sadeq A.I. Alshıkheid tarafından yazılan “Türkiye-Katar ilişkileri (2002-2019): Bölgesel ‎güvenlik sorunları” isimli doktora tezi. Bir diğeri İslam Hukuku Bilim Dalı’nda kaleme alınan “Yemen medeni Ahvali-Şahsiye Kanunu’nda nikah akdi ve fıkhi açıdan değerlendirilmesi” adlı yüksek lisans tezi.

Yalova Üniversitesi’nde ise kayıtlı 80 Arapça tez bulunuyor. 2015’te iki Arapça tez yazılırken geçen sene bu sayı 14’e yükseldi. Bunlardan biri Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda Dr. Kenan Tekin danışmanlığında Ateıa Abouelella tarafından 2023’te yazılan “Kıpti Kilisesi’nin yirminci yüzyılda artan rolü ve Mısır toplumu üzerindeki etkisi” isimli tez.

Diğer bir örnek ise Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası Politik Ekonomi Ana Bilim Dalı’nda 2017’de yazılan “‘Dirâsetün tahliliyyetün mukarenetün bi’l-vâkıı’l-hâzır’ / Hicri ilk üç asırda Libya’da Berberi-Arap ilişkileri: Günümüz ile karşılaştırmalı bir çalışma” başlıklı yüksek lisans tezi.

Üniversitelerin Açıklamaları

Yalova Üniversitesi’ndeki yetkililer programın yeni açıldığında öğrenci sayısının az olduğunu, öğrenci sayısının yıllar içinde artmasıyla beraber program dilinde yazılan tezlerin sayısının arttığını söyledi. Uygulamanın diğer dilde eğitim veren programlar gibi enstitü kurulunun ve üniversite senatosunun uygun görüşüyle YÖK Başkanlığı’na gönderildiği belirtildi.

Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü’nde görevli bir akademisyen, Arapça tezleri yönetecek ve hakemlik yapacak Ortadoğu konusunda uzman doçent ve profesör bulmakta zorlandıkları için Arapça tez yazdırmadıklarını söyledi.

Akademi ve Danışmanlar

Bu karara karşı çıkan akademisyenler, Suriye, Afganistan, Mısır ve Irak gibi ülkelerden gelen öğrencilerin Türkçe öğrenmeden, kendi dillerinde tez yazarak gelecekte unvan almasının kolay olacağını söylüyor. Uzmanlar, Arapça tez yazımı için danışman ataması, tez takip ve savunma jürilerinin oluşturulması konusunda Türkiye’nin yeterli altyapıya sahip olmadığını ve kaynak olarak kullanılacak yurtdışı Arapça yayımların yeterli bilimsel süzgeçten geçmediğini belirtiyor.

Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Zeki İşcan, ülkenin resmî dilinin Türkçe olduğunu hatırlatarak Arapça tez yazımı girişiminin doğru olmadığını söylüyor. İşcan, Arap öğrencilerin Türkçe öğrenmemesi demek, Türkiye’nin akademik hayatındaki zenginliği bilmemek demek dedi.