Zihinsel Kapasite Üzerindeki Yapay Zeka Etkisi: Bilişsel Borç ve Uzun Vadeli Etkiler
Yapay Zeka ve Bilişsel Performans Düşüşü
Yapay zeka destekli yazı üretimi, özellikle LLM (büyük dil modeli) tabanlı araçlar, yaşamımızın birçok alanında kolaylık sağlarken, beyin işlevleri üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceği tespit edilmiştir. 2025 ortasında MIT Media Lab tarafından yapılan bir araştırmanın bulguları, bu durumu gözler önüne sermektedir. Katılımcılar, geleneksel arama motorları ve ChatGPT kullanarak yazı üretmeleri için iki gruba ayrılmıştır. Nöral aktiviteleri ölçen EEG ile yapılan incelemelerde, yalnızca ChatGPT kullanan grup, en düşük bilişsel angajman ve nöral bağlılık düzeyine sahip olmuştur.
Bilişsel Borç Kavramı
Bu araştırmanın en çarpıcı bulgularından biri "bilişsel borç" (cognitive debt) kavramıdır. Yapay zekadan faydalanırken sağlanan kolaylık, uzun vadede öğrenme, hafıza ve eleştirel düşünme yeteneklerini olumsuz etkileyebilir. Çalışmanın sonuçlarına göre:
Beyin Aktivitesinde Azalma
- Kritik Düşünme ve Yaratıcılık Düşüşü: ChatGPT ile yazı yazan katılımcılarda, beyin aktiviteleri bellek ve dikkat gibi alanlarda önemli düşüşler göstermiştir.
Metin Üretiminde Sorunlar
- Özgünlük Kayıpları: Bu katılımcılar, yazdıkları metinlerin içeriğini hatırlamakta zorlanmış, çoğu zaman yüzeysel ve özgünlükten yoksun metinler üretmiştir.
Kalıcı Etkiler
- Uzun Süreli Düşük Performans: Yapay zeka kullanımı sonlandırılsa bile, beyin aktivitelerindeki iyileşmenin sınırlı kalması, olumsuz etkilerin geçici olmadığını göstermektedir.
Eğitim Ortamlarında Yapay Zeka Kullanımı
Akademik çevreler, bu sonuçların dikkatle değerlendirilmesi çağrısında bulunmaktadır. Araştırmanın örneklem sayısının sınırlı olması ve henüz hakem değerlendirmesinden geçmemiş olması ele alınırken, eğitim ortamlarında yapay zekâya bağımlılığın getirebileceği riskler göz önünde bulundurulmalıdır. Uzmanlar, yapay zekayı bir “yardımcı araç” olarak kullanmanın makul olabileceğini, ancak kritik düşünme, hafıza ve problem çözme gibi temel zihinsel yetilerin düzenli aktivite gerektirdiğini belirtmektedir.
Kısa Yolun Riskleri
Aksi halde, "kısa yol" uğruna zihinsel yetilerde geri gidiş yaşanabileceği uyarısı dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, yapay zekanın kullanımının uzun vadede bireylerin bilişsel yeteneklerine yapacağı etki, eğitim politikaları ve bireysel gelişim açısından önem teşkil etmektedir.
Sonuç
Sonuç olarak, yapay zekanın günlük yaşantımızda yarattığı kolaylıklar, zihinsel yetenekler üzerinde kalıcı olumsuz etkiler yaratma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle, özellikle eğitim alanında yapay zeka kullanımında dikkatli bir denge sağlanması gerektiği açıktır. Kısa vadeli kolaylıklar ararken, uzun vadede öğrenme ve eleştirel düşünme becerilerimizi geliştirme zorunluluğundan asla sapmamamız gerekiyor.